EOQ là gì? Cách ứng dụng mô hình EOQ trong quản lý tồn kho hiệu quả

Trong quản trị chuỗi cung ứng và sản xuất, tồn kho luôn là một trong những vấn đề “nan giải” đối với nhiều doanh nghiệp. Tồn kho quá nhiều dẫn đến chi phí lưu trữ tăng cao, dễ bị ứ đọng vốn, thậm chí hư hỏng hàng hóa. Ngược lại, tồn kho quá ít lại dễ làm gián đoạn sản xuất hoặc mất cơ hội bán hàng. Chính vì vậy, việc tìm ra một mô hình tối ưu để cân bằng giữa chi phí đặt hàng và chi phí lưu kho là điều cực kỳ quan trọng.

Một trong những mô hình kinh điển và được ứng dụng rộng rãi trên thế giới chính là EOQ – Economic Order Quantity (Số lượng đặt hàng kinh tế). Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ:

EOQ là gì?
Công thức tính EOQ và ý nghĩa các thành phần.
Ưu – nhược điểm của mô hình EOQ.
Cách ứng dụng EOQ trong quản lý tồn kho hiệu quả tại doanh nghiệp.
Một số ví dụ thực tế và gợi ý cho các ngành khác nhau.

1. EOQ là gì?

EOQ (Economic Order Quantity), hay còn gọi là Số lượng đặt hàng kinh tế, là mô hình tính toán số lượng hàng hóa tối ưu mà doanh nghiệp nên đặt trong mỗi lần nhập kho, nhằm tối thiểu hóa tổng chi phí tồn kho.

Mô hình EOQ do Ford W. Harris đề xuất từ năm 1913 và sau đó được nhiều chuyên gia quản lý vận hành phát triển, hoàn thiện. Đến nay, EOQ vẫn là nền tảng quan trọng trong quản lý tồn kho, đặc biệt ở các doanh nghiệp sản xuất, bán lẻ, logistics.

Mục tiêu chính của EOQ:

Giảm chi phí lưu kho (chi phí bảo quản, kho bãi, hư hỏng, vốn bị chiếm dụng).
Giảm chi phí đặt hàng (mỗi lần nhập hàng đều tốn công sức, chi phí vận chuyển, thủ tục).
Đảm bảo mức tồn kho hợp lý, không bị thiếu hụt gây gián đoạn.

Nói cách khác, EOQ giúp doanh nghiệp tìm điểm cân bằng giữa việc đặt hàng ít nhưng nhiều lần (tăng chi phí đặt hàng) và đặt hàng nhiều nhưng ít lần (tăng chi phí lưu kho).

2. Công thức tính EOQ

Công thức chuẩn để tính EOQ:

$\sqrt{\frac{2DS}{H}}$

Trong đó:

D (Demand): Nhu cầu hàng hóa trong một khoảng thời gian (thường là 1 năm).
S (Ordering cost): Chi phí cho mỗi lần đặt hàng (bao gồm chi phí thủ tục, vận chuyển, xử lý đơn hàng…).
H (Holding cost): Chi phí lưu trữ một đơn vị hàng hóa trong một khoảng thời gian (thường 1 năm).

Ý nghĩa công thức:

Tử số 2DS: Đại diện cho tổng chi phí đặt hàng hàng năm.
Mẫu số H: Chi phí lưu trữ 1 đơn vị hàng/năm.
EOQ chính là điểm mà tổng chi phí tồn kho (chi phí đặt hàng + chi phí lưu kho) đạt mức thấp nhất.

3. Các yếu tố trong EOQ

Để áp dụng EOQ chính xác, doanh nghiệp cần xác định đúng các yếu tố sau:

3.1. Nhu cầu (D)

Là số lượng hàng hóa mà doanh nghiệp dự kiến cần trong một kỳ (tháng, quý, năm).
Cần dựa vào dữ liệu lịch sử bán hàng, dự báo thị trường, xu hướng mùa vụ.

3.2. Chi phí đặt hàng (S)

Bao gồm:

Chi phí hành chính (soạn hợp đồng, xử lý chứng từ).
Chi phí vận chuyển, bốc dỡ.
Chi phí kiểm tra chất lượng, nhập kho.
Nhân công, thời gian liên quan đến mỗi đơn hàng.

3.3. Chi phí lưu kho (H)

Bao gồm:

Chi phí kho bãi, điện nước, bảo quản.
Chi phí khấu hao trang thiết bị kho.
Chi phí vốn (vốn bị “chôn” trong tồn kho).
Rủi ro hư hỏng, mất mát, lỗi thời hàng hóa.

4. Ưu điểm và nhược điểm của EOQ

Ưu điểm:

Đơn giản, dễ áp dụng: EOQ sử dụng công thức toán học cơ bản, dễ hiểu.
Tối ưu chi phí: Giúp doanh nghiệp giảm chi phí tồn kho, tăng hiệu quả vốn lưu động.
Hỗ trợ lập kế hoạch: Doanh nghiệp có cơ sở khoa học để quyết định số lượng đặt hàng.
Ứng dụng rộng rãi: Thích hợp cho nhiều ngành: sản xuất, bán lẻ, logistics, xây dựng.

Nhược điểm:

Giả định nhu cầu ổn định: EOQ giả định nhu cầu hàng hóa không biến động mạnh – điều này không phải lúc nào cũng đúng.
Không tính đến giảm giá theo số lượng (Quantity discount): Nếu nhập nhiều được giảm giá, mô hình EOQ cần được điều chỉnh.
Không xét rủi ro thị trường: Biến động giá nguyên liệu, khủng hoảng chuỗi cung ứng… có thể làm EOQ sai lệch.
Cần dữ liệu chính xác: Nếu thông tin về chi phí đặt hàng hoặc lưu kho không đúng, kết quả EOQ sẽ kém hiệu quả.

5. Ứng dụng EOQ trong quản lý tồn kho hiệu quả

5.1. Trong sản xuất

Giúp nhà máy cân đối nguyên liệu đầu vào (nhôm, kính, thép, sơn…).
Tránh tình trạng thiếu nguyên liệu làm gián đoạn sản xuất.
Giảm chi phí lưu kho nguyên liệu, tối ưu dòng tiền.

5.2. Trong bán lẻ

EOQ hỗ trợ siêu thị, cửa hàng bán lẻ quyết định số lượng nhập hàng, đặc biệt với sản phẩm có vòng đời ngắn (thời trang, đồ điện tử).
Giảm rủi ro hàng lỗi thời, tồn kho cao.

5.3. Trong logistics & kho vận

Các công ty logistics có thể áp dụng EOQ để tối ưu quy trình lưu trữ và vận chuyển.
Giúp giảm áp lực kho bãi, tối ưu chi phí vận hành.

5.4. Trong xây dựng

Với doanh nghiệp thi công, EOQ giúp xác định số lượng vật liệu nhập cho từng giai đoạn, tránh tình trạng thiếu hụt hoặc dư thừa.
Ứng dụng tốt trong các dự án lớn kéo dài.

6. Kết hợp EOQ với các mô hình quản lý khác

Để EOQ phát huy tối đa hiệu quả, nhiều doanh nghiệp kết hợp thêm:

Mô hình Just In Time (JIT): EOQ xác định số lượng tối ưu, JIT giúp nhập hàng đúng lúc cần.
ABC Analysis: Phân loại hàng tồn kho (A – quan trọng, B – trung bình, C – ít giá trị) và áp dụng EOQ chủ yếu cho nhóm A.
MRP (Material Requirements Planning): Tích hợp EOQ vào hệ thống hoạch định nhu cầu nguyên vật liệu.

7. Ví dụ thực tế ứng dụng EOQ

Trường hợp 1: Doanh nghiệp nhôm kính (như ADO Window)

Nhu cầu về nhôm thanh định hình, kính, phụ kiện khá lớn và đều đặn.
Nếu không áp dụng EOQ, dễ dẫn đến tình trạng nhập kho quá nhiều khi giá rẻ, nhưng lại “chôn vốn” lớn và tăng chi phí kho bãi.
EOQ giúp tính toán số lượng nhập tối ưu, vừa tiết kiệm chi phí, vừa đảm bảo tiến độ thi công dự án.

Trường hợp 2: Siêu thị điện máy

Nhu cầu bán tivi, tủ lạnh theo mùa vụ (cuối năm, lễ Tết tăng cao).
EOQ kết hợp dự báo nhu cầu giúp nhập hàng đủ để bán mà không tồn kho quá nhiều sau mùa.

Trường hợp 3: Nhà bán lẻ online

EOQ giúp xác định số lượng đặt hàng từ nhà cung cấp, tối ưu chi phí lưu trữ tại kho fulfillment.
Hạn chế tình trạng thiếu hàng khi nhu cầu tăng đột biến.

9. Khi nào nên và không nên dùng EOQ?

Nên dùng khi:

Nhu cầu sản phẩm ổn định, ít biến động.
Chi phí đặt hàng và lưu kho có thể xác định rõ ràng.
Doanh nghiệp cần quản lý nhiều loại hàng hóa cùng lúc.

Không nên dùng khi:

Nhu cầu biến động mạnh theo mùa vụ, khó dự báo.
Nhà cung cấp áp dụng chính sách giảm giá theo số lượng.
Thị trường biến động giá nguyên liệu nhanh, EOQ có thể không còn phù hợp.

EOQ là một mô hình quản lý tồn kho kinh điển, giúp doanh nghiệp tối ưu chi phí đặt hàng và lưu kho, đảm bảo dòng tiền lưu động. Tuy còn một số hạn chế, nhưng nếu kết hợp cùng các phương pháp quản lý hiện đại, EOQ vẫn là công cụ hiệu quả để nâng cao hiệu suất quản trị chuỗi cung ứng.

Trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt hiện nay, việc quản lý tồn kho bằng những công cụ khoa học như EOQ không chỉ giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí mà còn tăng khả năng đáp ứng khách hàng, nâng cao uy tín và lợi nhuận.

Xem thêm:

Part number là gì? Tầm quan trọng của P/N trong quản lý sản xuất

Sign up for Newsletter